Eskişehir Büyükşehir Belediyesi AK Parti Grup Başkanvekili Ahmet Sivri şu ifadeleri kullandı;
“Eskişehir Büyükşehir Belediye Meclis Başkanlığı’na belediye bütçesini, bir mali yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini gösteren, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına izin veren, meclisçe mali yıl başında uygulamaya konulmak üzere görüşülüp kabul edilen hukuki bir metin olarak tarif ediyoruz.
Bütçelerde, izleyen iki yılın gelir ve gider tahminleri de yer alır ve varsa stratejik plan ve performans programları dikkate alınarak hazırlanır. Bütçeler, harcamaların nereye yapıldığını gösteren gider bütçesi ve giderlerin kaynağını gösteren gelir bütçesi olmak üzere iki taraflıdır. Bütçelemede kaynakların nasıl kullanıldığı kadar gelirlerin hangi kaynaklardan toplandığı ve etkin toplanıp toplanmadığı da önemlidir.
İyi bir bütçe sisteminin ilkeleri kapsayıcılık, tutarlılık, karşılaştırılabilirlik, gerçekçilik ve samimiyettir. Kötü bir yerel yönetim bütçe sisteminin özelliklerinden biri öngörülemezlik, diğeri ise yetersiz ve güvenilir olmayan veri ve bilgi sistemleridir. Öngörülemezlik, bütçe tahminlerinin gerçekçi yapılmaması, bütçeden yıl içinde yapılan keyfi kesintiler, ödenek ve nakit uyumsuzluğu gibi hususlar, bütçelerin planlama aracı olarak kullanılmasına ciddi biçimde engel olur.
Yetersiz ve güvenilir olmayan veri ve bilgi sistemleri, bütçe kararlarını destekleyen bilgi sistemlerinin iyi bir bilgi akışı sağlayamaması nedeniyle ulaşılan sonuçların değerlendirilmesini ve buna göre politika oluşturulmasını imkânsızlaştırır.
Gelir ve bütçe tahminlerini gerçekçi ve doğru bir şekilde yapmanız, hangi hizmetler için ne ölçüde kaynak ayıracağınız konusunda yardımcı olur. Gerçekleşme şansı yüksek olan gelir tahminine uygun gider bütçesi yapmanızı kolaylaştırır. Gerçeğe uygun olmayan gelir tahminleri ise gerçekleşme yüzdesi düşük, başarısız bütçeler hazırlanmasına yol açar ve bu durum, yapacağınız hizmetlerin etkinliğini azaltır. Ayrıca, stratejik planda taahhüt ettiğiniz hizmetlerin aksaması veya hiç yapılamaması gibi sonuçlarla karşı karşıya kalabilirsiniz.
Bütçelemeyle ilgili bu genel bilgilerden sonra meclis gündemimize alınan 2025 mali yılı tahmini bütçesini incelediğimizde, 2021-2023 yılları bütçe gelirleri gerçekleşme oran ortalamasının %107 olduğu, buna paralel olarak bütçe gider gerçekleşme oran ortalamasının %80’de kaldığı anlaşılmaktadır. Yani tahmin edilen gelirlere ulaşılmış olmasına rağmen, planlanan yatırımların yapılmadığı görülmektedir.
2023 yılında 3,8 milyar TL gelir gerçekleşmesi sağlanmıştır. 2024 yılı için bu gelir, 7,375 milyar TL olarak tahmin edilmiş, 2025 yılında ise toplam gelirlerin 13,187 milyar TL olacağı öngörülmüştür. 2023 yılına göre %247, 2024 yılına göre ise %78’lik bir artış öngörülmektedir. Vergi gelirlerinde ise 2024 yılına göre %13’lük bir artış öngörüldüğü anlaşılmaktadır ve bu oran düşük tespit edilmiştir. Vergi gelirlerinin yeniden değerleme oranında artırılması gerektiği kanaatini taşımaktayız.
2023 yılında 370 milyon TL olarak gerçekleşen teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinin, 2024 yılında 813 milyon 327 bin TL, 2025 yılında ise 1 milyar 205 milyon 627 bin TL olarak tahmin edildiği görülmektedir. 2023 yılında 2,7 milyon TL olarak gerçekleşen bağış, yardım ve özel gelirlerin, 2024 yılı bütçe kitapçığında 29 bin TL olarak yer almasına rağmen, yıl içinde yapılan düzeltmelerle 220 bin TL olarak güncellendiği; 2025 yılı için ise tekrar 29 bin TL olarak tahmin edildiği anlaşılmaktadır. Bu durum, bütçelemede zaafiyet olduğunun açık bir göstergesidir.
Kurumun gelir kaleminde ana kalemin yine diğer gelirler olduğu görülmektedir. 2023 yılında 3 milyar 366 milyon TL olarak gerçekleşen bu gelir kalemi, 2024 yılında 5 milyar 497 milyon TL, 2025 yılında ise 9 milyar 931 milyon 954 bin TL olarak tahmin edilmektedir. 2023 yılına göre %195, 2024 yılına göre ise %80 oranında bir artış öngörülmektedir.
Merkezi idareden alınan pay, 9 milyar 772 milyon 359 bin TL ile 2025 yılı gelir bütçesinin %74’üne tekabül etmektedir. Her fırsatta eleştirilen hükümetimizin, yerel yönetimlere kaynak aktarma konusunda elinden geleni yaptığı açıktır. Büyükşehir ve diğer belediyelerimiz ile il özel idarelerine ayırdığımız toplam kaynağı, 2025 yılında 1 trilyon 344 milyar TL’ye çıkarmayı hedefliyoruz. 2002 yılında bu kaynağın bütçe içindeki payı %4 iken, 2025 yılında %9,1’e yükseltmeyi planlıyoruz.
Üstelik, Sayıştay raporlarında yer aldığı gibi, idarenin sorumlu sıfatıyla kestiği sosyal güvenlik prim kesintilerini SGK’ya zamanında ödememesi; vergi gelirlerini süresinde göndermemesi ve diğer eksikliklere rağmen devlet, millet için var gücüyle çalışmaktadır. Zamanında ödenmeyen bu emanetlerden kaynaklı belediyenin katlandığı gecikme zammı ve faizlerin sorumlusu kimdir? Bu sorunun cevabı bulunmalıdır.
Sermaye verilerinin 2024 yılında 1 milyar 20 milyon TL, 2025 yılında ise 2 milyar 8 milyon TL olarak tahmin edildiği anlaşılmaktadır. Kurumun, 2025 yılında 1 milyar 400 milyon TL değerinde bina ve 6 milyon TL değerinde arazi veya arsa satışı planladığı görülmektedir. Bu oldukça ciddi bir mülk satışıdır. Bu kadar mülkü olan bir kurumun neden zamanında satış yapıp borçlarını ödeyerek faiz ve gecikme maliyetlerinden kurtulmadığı anlaşılmamaktadır.
Diğer bir ifadeyle, 2025 yılında planlanan 2 milyar 985 milyon TL’lik yatırım tutarını düşündüğümüzde, bu yatırımın finansman kaynağının büyük ölçüde satışlar ve borçlanma olduğu açıkça anlaşılmaktadır. 25 yıllık CHP yönetiminden sonra belediye, ne yazık ki, satmadan ve borçlanmadan yatırım yapamaz hale gelmiştir. 2024 yılında öngörülen %16’lık bütçe açığından sonra, 2025 yılında bütçe açığının azalacak olması olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir.
Gelirler ve Tahminler: Red ve iade edilenler sonrası, 2025 yılı toplam gelirinin 13 milyar 187 milyon 900 bin TL olarak tahmin edildiği anlaşılmaktadır. 2024-2026 çok yıllı gelir bütçeleriyle 2025-2027 çok yıllı gelir bütçeleri arasındaki farklar, kurumun yasal sınırlamalara uygun şekilde bütçe çalışması yaptığını göstermektedir. Ancak, 2023 yılı Sayıştay raporundan anlaşıldığı üzere, 5 CHP’li ilçe belediyesinin tahsil ettiği çevre temizlik vergisinin %20’sini Büyükşehir Belediyesi’ne göndermediği, bu nedenle herhangi bir tahakkuk ve tahsilatın gerçekleştirilmediği görülmektedir.
Eksiklikler ve Kaybedilen Gelirler:
İlan, reklam ve tanıtım yönetmeliğine uyulmaması,
İş yeri ve çalışma ruhsatı olmadan faaliyette bulunan işletmeler,
Taksi duraklarına ilişkin ihale yapılmaması,
Geçmişe dönük eksikliklerin tahsil edilmemesi, belediyenin büyük bir gelir kaybına uğradığını göstermektedir.
Sermaye Gelirleri: 2024 yılı itibarıyla sermaye gelirlerinin gerçekleşme oranının %0,42’de kaldığı anlaşılmaktadır. Bu durum, tahmini bütçelerde sermaye gelirlerinin yüksek tutulmasının, bütçe açığını gizlemek amacı taşıdığı algısını yaratmaktadır. Ekim 2024 itibarıyla, 5 milyar 207 milyon TL olarak gerçekleşen gelirlerin, 2025 yılında 13 milyar 187 milyon TL’ye ulaşacağı tahmini, oldukça iyimser bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir.
Giderler ve Tahminler: 2023 yılında 4 milyar 64 milyon TL olan giderlerin, 2024 yılında %118 artışla 8 milyar 860 milyon TL, 2025 yılında ise %52 artışla 13 milyar 508 milyon TL olacağı tahmin edilmektedir.
Personel ve Sosyal Güvenlik Giderleri: 2023 yılında 473,4 milyon TL olarak gerçekleşmiş, 2024 yılında 788,6 milyon TL, 2025 yılında ise %71 artışla 1 milyar 345 milyon TL’ye ulaşacağı tahmin edilmiştir.
Mal ve Hizmet Alımları: 2023 yılında 2 milyar 301 milyon TL olan bu gider kaleminin, 2025 yılında %195 artışla 6 milyar 773 milyon TL’ye ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Hizmet Alımları: 2023 yılına göre %222 artışla, 2025 yılında 4 milyar 521 milyon TL olması beklenmektedir.
Görev Giderleri: 2023 yılında 27 milyon TL olan bu gider, 2025 yılında 186,3 milyon TL olarak tahmin edilmektedir. Bu gider kaleminin detaylı bir şekilde incelenmesi gerektiği açıktır.
Sayıştay Bulguları: Sayıştay raporlarında, doğrudan temin limitlerinin altında kalmak amacıyla alımların kısımlara bölündüğü, kamu ihale kurallarına uyulmadığı ve yeterli şeffaflığın sağlanmadığı ifade edilmiştir. Bu hususlar, kurumun gider planlamasında azami özen göstermesi gerektiğini ortaya koymaktadır.
Faiz Giderleri: 2025 yılı faiz giderlerinin 132,5 milyon TL olarak tahmin edildiği ve önceki yıllara göre azalma eğiliminde olduğu anlaşılmaktadır.
Cari Transferler: 2023 yılında 162,7 milyon TL olan cari transferlerin, 2025 yılında 907 milyon TL olacağı tahmin edilmektedir. En dikkat çekici harcama kalemi ise, 2025 yılında 567 milyon TL olarak tahmin edilen hane halkına yapılan transferlerdir. Bu denli yüksek transferlerin dağıtımında gerçek hak sahiplerinin öncelikli olması gerektiği açıktır.
Sermaye Giderleri: 2023 yılında 919 milyon TL olarak gerçekleşen sermaye giderlerinin, 2025 yılında 2 milyar 986 milyon TL’ye ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu gider kalemi içerisinde en dikkat çekici olan, gayrimenkul sermaye üretim giderleridir.
Kurum, mevcut borçlarını ve faiz yükünü azaltmaya yönelik adımlar atmadıkça, bütçe başarısının sorgulanması gerekecektir. Ayrıca, yatırımların sürdürülebilir şekilde planlanması ve harcama kalemlerinde etkinliğin artırılması, öncelikli hedef olmalıdır.
Sermaye verilerinin 2024 yılında 1 milyar 20 milyon TL, 2025 yılında ise 2 milyar 8 milyon TL olarak tahmin edildiği anlaşılmaktadır. Kurumun, 2025 yılı için 1 milyar 400 milyon TL değerinde bina ve 6 milyon TL değerinde arazi veya arsa satışı planladığı görülmektedir. Bu, ciddi bir mülk satışıdır. Bu kadar mülkü olan bir kurumun neden zamanında satış yapıp borçlarını ödeyerek faiz ve gecikme maliyetlerinden kurtulmadığı sorgulanmalıdır.
2025 yılı gider bütçesindeki 2 milyar 985 milyon 783 bin TL’lik yatırım projelerinin finansmanının, büyük ölçüde satışlar ve borçlanmaya dayalı olduğu açıktır. 2021, 2022 ve 2023 yıllarında bütçelere alınan ancak gerçekleşmeyen yatırımların takipçisi olacağımızı belirtmek isteriz.
2025 yılı gider bütçesinde, 420,8 milyon TL sermaye transferi, 2 milyon TL borç verme işlemi ve 942 milyon TL yedek ödenek tahmini bulunmaktadır. Bu kalemlerle birlikte toplam gider bütçesi 13 milyar 508 milyon TL olarak belirlenmiştir. Çok yıllı gider bütçelerine baktığımızda, 2024-2026 bütçeleri ile 2025-2027 bütçeleri arasındaki farklar, bütçelerin yasal sınırlamalara uygun hazırlanmış olduğunu göstermektedir.
2024 yılı bütçesi için tahmin edilen 8 milyar 860 milyon TL’nin, Ekim 2024 itibarıyla 5 milyar 345 milyon 880 bin TL olarak gerçekleştiği ve bu oranın %60 seviyesinde kaldığı görülmektedir. İlk 10 ay sonunda, personel, sosyal güvenlik, mal ve hizmet alımı giderlerinin bütçe tahminlerini aşacağı anlaşılmaktadır. Örneğin, 144 milyon TL olarak tahmin edilen tüketime yönelik mal alımları 613 milyon TL’ye, 52 milyon TL olarak tahmin edilen hane halkına transferler ise 169 milyon TL’ye ulaşmıştır.
2024 yılı için 2 milyar 632 milyon 140 bin TL olarak belirlenen sermaye giderlerinin, Ekim ayı sonu itibarıyla %31 oranında gerçekleşme ile 823,5 milyon TL seviyesinde kaldığı görülmektedir. Bu durum, sermaye gelirlerinin bütçe açığını gizlemek için yüksek gösterildiğini düşündürmektedir.
2025 yılı için 320 milyon TL bütçe açığı öngörülmektedir. 2027 yılında bu açığın 561 milyon TL’ye ulaşacağı tahmin edilmiştir. 2024 yılı için öngörülen %16,75’lik bütçe açığının gerçekleşmemesini temenni ederken, 2025 yılı için satışlar olmasa %17’lik bir bütçe açığının ortaya çıkacağı açıktır.
Daire Başkanlıkları Bazında Gider Analizi:
Özel Kalem, Basın Yayın ve Kültür Müdürlüğü: 2025 yılı bütçesi 570 milyon TL.
Tarımsal Hizmetler Daire Başkanlığı: Gider bütçesinin %1,55’i kadar.
Kentsel Dönüşüm Daire Başkanlığı: Gider bütçesinin %4’ü kadar.
Gençlik ve Spor Hizmetleri Daire Başkanlığı: Gider bütçesinin %1,36’sı kadar.
Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı: Gider bütçesinin %4,32’si kadar.
Hukuk Müşavirliği: 2025 bütçesi 104,7 milyon TL’ye çıkarılmıştır (2024’te 16,1 milyon TL idi).
Satın Alma Daire Başkanlığı: 2025 bütçesi 163,3 milyon TL’ye çıkarılmıştır (2024’te 15,9 milyon TL idi).
Bu iki başkanlığın bütçelerindeki artışlar dikkat çekicidir. Bütçe kullanımında toplu taşıma, mali hizmetler, yol bakım-onarımı, park ve bahçeler ile fen işleri daire başkanlıklarının öne çıktığı görülmektedir.
Gelir Tarifeleri:
2025 yılı gelir tarifelerinde, 2024 yılına göre %50 ile %100 arasında artış öngörülmektedir. Örneğin:
Amfi tiyatro kiralama: 6 bin TL’den 9 bin TL’ye,
Taşbaşı Kültür Merkezi Kırmızı Salonu: Hafta içi 1 saatlik kiralama ücreti 1.300 TL’den 2.080 TL’ye çıkarılmıştır.
Mezar yeri ücretleri: Çift mezar ücretleri 18 bin TL’den 30 bin TL’ye yükseltilmiştir.
Nikah salon kiralama: 2.500 TL’den 4.000 TL’ye çıkarılmıştır.
Taksi plaka yetki belgesi: 800 TL’den 10.000 TL’ye çıkarılmıştır.
Bu gibi gelir tarifelerindeki artışlar, gelirlerin cari giderleri karşılamaya yönelik olduğunu ve yatırıma ayrılacak bir kaynak bulunmadığını göstermektedir. Sermaye gelirlerinin yüksek gösterilmesiyle bütçe açığının gizlendiği açıktır.
Bütçe, tutarlılık, gerçekçilik ve samimiyet ilkelerinden yoksundur. Kaynak yaratma adına bir çaba olmadığı gibi, gelirlerin fayda-maliyet analizi yapılarak doğru kullanılmasına yönelik önlemlerin alınması gerekmektedir. Meclisin dikkatine sunar, saygılarımı arz ederim.”