Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Nisan ayı ikinci meclis toplantısında konuşan Mihalgazi Belediye Başkanı Zeynep Güneş Akgün şu ifadeleri kullandı;

“Yasal olarak 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanunu, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile kamu idarelerince hazırlanacak stratejik planlar, performans programları ve faaliyet raporlarına ilişkin usul ve esaslar hakkında yönetmelik hükümlerine uygun biçimde hazırlanmak zorundadır.

Bu mevzuat, belediyelerin bir yıllık faaliyetlerini şeffaf, hesap verebilir ve stratejik hedeflerle uyumlu şekilde raporlamasını emreder.

Ne var ki önümüze gelen 2024 yılı faaliyet raporu içerik açısından bu beklentileri karşılamaktan uzaktır. Rapor, yüzeysel bir bakış açısıyla hazırlanmış, alelacele derlenmiş izlenimi vermekte ve ezbere yazılmış bölümler içermektedir.

Aşağıda rapordaki en önemli eksiklikler ele alınarak, ilgili mevzuat hükümleriyle karşılaştırmalı bir değerlendirme sunulmuştur.

Yasal yükümlülükler ve beklentiler: Belediye faaliyet raporlarının amacı ve içeriği, kanunlarla açıkça tanımlanmıştır. 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 56. maddesi ile 5018 sayılı Kanun’un 41. maddesi uyarınca, belediye başkanı her yıl bir önceki yılın faaliyetlerini meclise sunar. Kanun, raporun içeriğinde özellikle bazı bilgilerin yer almasını şart koşar.

Stratejik plan bağlantılı zayıflık: 2024 Stratejik Planı’nda belirlenen amaç ve hedeflerle yıl içindeki fiili faaliyetler arasında yeterli bağ kurulmamıştır. Rapor, stratejik planda yer alan faaliyetlere atıf yapmakla birlikte, bazı bölümlerde yalnızca stratejik amaç kodları ve performans hedefleri belirtilmiş; bu hedeflerin gerçekleşme düzeyi net olarak ortaya konmamıştır.

5393 sayılı Kanun’un 56. maddesi, faaliyet raporlarında stratejik plana göre yürütülen faaliyetlerin sonuçlarının ve performans hedeflerinin gerçekleşme durumunun açıklanmasını şart koşar. Oysa bu raporda stratejik hedeflerin ne ölçüde tutturulduğu, kentin yıl sonu itibarıyla vizyon açısından nerede durduğu belirsiz kalmaktadır.Kırmızı kart.

Performans göstergelerinin belirsizliği. Raporda performans bölümü, ilgili birimlerin faaliyetlerini ve projelerini listelerken, bu faaliyetlerin ölçülebilir sonuçlarına yeterince yer vermemektedir. Evet, teknik olarak bir performans sonuçları tablosu sunulmuş ve bazı göstergeler için hedef, gerçekleşme değeri ve sapma nedenleri belirtilmiştir. Ancak bu bilgiler yüzlerce sayfa içinde dağınık verilmiştir ve bütüncül bir değerlendirme yapılmamıştır. Örneğin, toplam kaç performans göstergesinin hedefe ulaştığı, kaçı ulaşamadığı ve genel başarı oranı, raporda anlaşılır şekilde özetlenmemektedir. 5018 sayılı Kanun’un 41. maddesi uyarınca, performans programlarındaki hedeflerin yıl sonunda ne ölçüde gerçekleştiği ve sapmaların nedenleri açıkça belirtilmelidir. Rapor, bu gerekliliği şeklen yerine getirse de yöneticilerin ve meclis üyelerinin anlayabileceği şekilde genel bir performans değerlendirmesi sunmamaktadır. Sonuçta, stratejik planda öngörülen 2024 hedeflerinin ne kadarının başarıldığı konusu net değildir. İkinci kırmızı kart: 

Hedef gerçekleşme anlayışı yetersiz. Performans hedeflerine ilişkin anlatımlar, daha çok yapılan işler listesinden ibaret kalmıştır. Örneğin, birçok faaliyet kalemi altında “proje hayata geçirildi”, “toplantılara katılım sağlandı”, “çalışmalar yürütüldü” gibi ifadeler sıralanmıştır. Ancak bu faaliyetlerin yıl başında belirlenen nicel hedeflerle karşılaştırıldığında ne anlama geldiği belirsizdir. Bir hedefin yüzde kaç oranında gerçekleştiği, eksik kalan kısımlar ve nedenlerine ilişkin değerlendirmeler çok sınırlı yapılmıştır. Bu durum, kanunun belirlediği performans ölçütlerine göre hedef ve gerçekleşme durumunun analiz edilmesi zorunluluğuna uygun düşmemektedir. Rapor, hedef ve gerçekleşmeleri yan yana koyup analiz etmek yerine yalnızca yapılan işleri anlatmakla yetinmiştir. Dolayısıyla stratejik yönetim anlayışının gereği olan öz eleştirel bir performans değerlendirmesi eksik kalmıştır. Üçüncü kırmızı kart.

Mali bilgiler ve bütçe gerçekleşmeleri analizindeki eksiklikler. 2024 mali yılına ait gelir ve gider tabloları, bütçe gerçekleşmeleri sayısal olarak raporda yer almaktadır. Ancak bu tablolara ilişkin açıklamalar yüzeyseldir veya tamamen eksiktir. 5393 sayılı Kanun’un 56. maddesi ve ilgili yönetmelik, faaliyet raporunda temel mali tablolar ile bu tablolara dair açıklamaların bulunmasını; özellikle bütçe hedefleri ile gerçekleşmeler arasındaki farkların ve sapmaların nedenlerinin izah edilmesini öngörür. Raporda bütçe rakamları verilmiş olsa da, örneğin gelir gerçekleşme oranının hedefin ne kadar altında kaldığı veya hangi harcama kalemlerinde aşım olduğu gibi kritik konular net biçimde tartışılmamıştır. Bazı sapma nedenleri hiç belirtilmemiş, belirtilenler ise detaydan yoksundur. Bir kart daha.

Belediye borç stokunun yıl sonu itibarıyla ne olduğu, borçların önceki yıla göre artıp artmadığı ve bu borçların çevrilebilirliği konusunda raporda yeterli değerlendirme bulunmamaktadır. Oysa kanun, faaliyet raporlarında belediyenin borç durumunun açıkça gösterilmesini şart koşmaktadır. 2024 raporunda borç bilgileri ancak bilanço hesaplarına bakılarak anlaşılabilmektedir. Oysa meclis üyeleri açısından önemli olan, toplam borcun miktarı, türleri (iç borç, dış borç), borcun belediye mali dengesi üzerindeki etkisi gibi bilgilerdir. Örneğin belediyenin 2024 yılı sonunda kamuya ve piyasaya olan toplam borcu nedir? Bu borçlar 2023 yılına göre nasıl değişmiştir? Borçlar yasal sınırlar içinde midir? Bu gibi kritik sorular yanıtsız kalmıştır. Bu eksiklik, raporun hesap verebilirlik ilkesine aykırıdır. Zira yöneticiler, finansal durumun tam bir resmini sunmamıştır. Bir tane daha kırmızı kart.

Mali tabloların yorumu eksik. Rapor, bütçe gelir gerçekleşmeleri, bilanço ve finansal tablolar gibi sayısal verileri içermekle birlikte, bu verilerin yorumu konusunda ciddi bir boşluk vardır. Örneğin, bütçede sermaye yatırımlarına ayrılan payın ne kadarının kullanılabildiği, faaliyetlerin finansmanında karşılaşılan zorluklar, enflasyonun maliyet artışına etkisi gibi konular ya hiç ele alınmamış ya da sadece genel ifadelerle geçiştirilmiştir.

Sayın Başkan, kırmızı kartlarımız bitmedi. Bağlı kuruluşlar ve iştiraklere ilişkin bilgi eksikliği. Bu, benim en çok önem verdiğim konulardan biri. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin doğrudan ya da dolaylı sermaye ilişkisi bulunan şirketleri ve bağlı kuruluşları bulunmaktadır. Örneğin ulaşım, su ve kanalizasyon idareleri, belediye iktisadi teşekkülleri gibi. 5393 sayılı Kanun’un 56. maddesi, faaliyet raporunda belediyenin bağlı kuruluşları ve ortakları hakkında bilgi ve değerlendirmelerin yer almasını açıkça hükme bağlamıştır. 2024 faaliyet raporunda bu konuda ciddi bir eksiklik göze çarpmaktadır. Belediye şirketlerinin mali performansı, belediye hizmetlerine katkıları ya da belediye bütçesine getirdikleri yükler konusunda ya hiç bilgi verilmemiş ya da sadece yüzeysel şekilde geçilmiştir. Örneğin belediyenin ulaşım şirketi veya iştiraklerinin 2024 yılı faaliyet sonuçları, kâr-zarar durumları, sermaye aktarımı alıp almadıkları gibi kritik bilgiler eksiktir. Bir kırmızı kart daha. 

Belediye bütçesinden 2024 yılı içerisinde kaynak aktarılan sivil toplum kuruluşları, birlikler veya diğer kamu kurumlarına ilişkin bilgiler raporda bulunmamaktadır. Oysa ilgili yönetmelik, belediyenin yardım yaptığı kurum ve kuruluşların faaliyetlerine ilişkin bilgilerin de raporda yer almasını şart koşmaktadır. Bu tür bilgiler, kamu kaynaklarının kullanımına dair hesap verebilirlik açısından büyük önem taşımaktadır.

Ben sadece sonuç olarak şunu söylemek istiyorum. Bu faaliyet raporu, kamu idarelerinde hazırlanacak stratejik planlar, performans programları ve faaliyet raporlarına ilişkin usul ve esaslar hakkındaki yönetmeliğin ruhuna ve ilkelerine aykırıdır. Meclisin, belediye yönetiminden bu raporu yeniden gözden geçirmesini istemesi, eksiklerin giderilerek bir düzeltme raporunun sunulmasını talep etmesi yerinde olacaktır.”